Mộng Liên Đường chủ nhân
Truyện Thúy Kiều,
Nguyễn Du, Bùi Kỷ & Trần Trọng Kim hiệu đính và chú giải, trang XLV
ed 2020/06/24 v2.0
update 2022/11/11
天地間，有絕世才情
人，亦不能無坎坷不
平事。才而弗獲相遇，
情獲而弗相慰，此斷腸
之所由生也。更有憐惜
才情者，睹其事而觀其
人，能不為之嗚咽乎。
何以之言聖人忘情，下
愚不及情，情之所鍾正
在我輩。故人既寡情，
定是無才，但目矇衣生
瞎，死於冠醉飽之中，
月夕花晨，草木禽魚焉
則已爾。若以絕世才情
之人，玉貌花顏，錦心
繡口，有柳絮吟成添香
奩之色，有桐詩賦就爭
書案之光，一般才情冠
千秋。而獨步者，縱有
眞正才人，興之合作，
花前詩韻，月下琴聲，
諧百年美滿，恩情成一
代風流話，本當之者，
既無坎坷不平之事，傳
之者又安有斷腸新聲哉 。
惟以佳期易誤，好事
多愆，環響不成，而竹
聲空動，桃花依舊而人
面已非。才而弗獲相遇
焉，情而弗獲相慰焉，
以絕世才情之人而值此
坎坷不平之事，不幾於
天之厄人太甚乎。此斷
腸新聲之所為作也。金
重翠翹風情錄中不說也 。
風情之有錄舊矣，鴻
山素如子玩其錄，奇其
事，憐憫其才之不遇，
於是乎譯之以國音，顏
之曰斷腸新聲。錄則舊 ，
而斷腸之聲則新也。
始終結起，大抵以造物
妬才一語。而蓋翠翹一
生，有辰詩情瀟洒，魂
飄坐裡之人，有辰琴韻
悠揚，惱殺燈前之客。
有辰針芥緣投，而情深
默契。有辰海桑局換，
而辰運變移。青樓梵闕 ，
遞為來往之場，清境
塵蹤，飽歷閒芒之況，
悲歡離合，十五年間。
敘事通眞，直是文中有
畫，看到夢醒斷腸根緣
未了，琴終薄命怨恨難
消，雖辰寥世遠，莫睹
其人，而毫端血洒，紙
上生淚，讀之者今人心
醉，今人魂消，感慨淋
漓，有不勝其腸之欲斷
也。謂之斷腸新聲也亦
宜。余嘗於梅窗之暇，
閱之一遍，始訝素如子
用心之苦，敘事之神，
寫景之工，談情之切，
自非眼浮六合，心貫千
秋未必有此力也。遂欣
然為之序。 翠翹之
泣淡仙，素如 子之
傳翠翹，跡雖殊，
而心則一，後之憐今人 ，
猶今人之憐古人，才
情二孔，誠普天下古今
才子之通累也。余以淡
墨一章憑吊翠翹於千載
之下，雖巴人下里不足
以仰比瑤篇，亦表一種
才情愁債，異代同心，
幸得尾素如子之新聲同
為慟哭古人之斷腸云耳 。
辰皇朝明命萬年之仲春，
上浣僊峰夢蓮堂主人，
書于鶴江之嘆花軒。
Thiên địa gian, hữu tuyệt thế tài tình nhân, diệc bất năng vô khảm khả bất bình sự, tài nhi phất hoạch tương ngộ, tình hoạch nhi phất tương úy, thử đoạn tràng chi sở do sanh dã. Cánh hữu liên tích tài tình giả, đổ kì sự nhi quan kì nhân, năng bất vi chi ô ế hồ. Hà dĩ chi ngôn thánh nhân vong tình, hạ ngu bất cập tình, tình chi sở chung chánh tại ngã bối. Cố nhân kí quả tình, định thị vô tài, đãn mục mông y sanh hạt, tử ư quan túy bão chi trung, nguyệt tịch hoa thần, thảo mộc cầm ngư yên tắc dĩ nhĩ. Nhược dĩ tuyệt thế tài tình chi nhân, ngọc mạo hoa nhan, cẩm tâm tú khẩu, hữu liễu nhứ ngâm thành thiêm hương liêm chi sắc, hữu đồng thi phú tựu tranh thư án chi quang, nhất bàn tài tình quán thiên thu, nhi độc bộ giả, túng hữu chân chánh tài nhân, hưng chi hợp tác, hoa tiền thi vận, nguyệt hạ cầm thanh, hài bách niên mĩ mãn, ân tình thành nhất đại phong lưu thoại, bổn đương chi giả, kí vô khảm khả bất bình chi sự, truyền chi giả hựu an hữu Đoạn Trường Tân Thanh tai. Duy dĩ giai kì dị ngộ, hảo sự đa khiên, hoàn hưởng bất thành, nhi trúc thanh không động, đào hoa y cựu nhi nhân diện dĩ phi. Tài nhi phất hoạch tương ngộ yên, tình nhi phất hoạch tương úy yên, dĩ tuyệt thế tài tình chi nhân nhi trị thử khảm khả bất bình chi sự, bất cơ ư thiên chi ách nhân thái thậm hồ. Thử Đoạn Trường Tân Thanh chi sở vi tác dã. Kim Trọng Thúy Kiều phong tình lục trung bất thuyết dã. Phong tình chi hữu lục cựu hĩ, Hồng Sơn Tố Như tử ngoạn kì lục, kì kì sự, liên mẫn kì tài chi bất ngộ, ư thị hồ dịch chi dĩ quốc âm, nhan chi viết Đoạn Trường Tân Thanh, lục tắc cựu, nhi đoạn tràng chi thanh tắc tân dã. Thủy chung kết khởi, đại để dĩ "tạo vật đố tài" nhất ngữ. Nhi cái Thúy Kiều nhất sanh, hữu thần thi tình tiêu sái, hồn phiêu tọa lí chi nhân, hữu thần cầm vận du dương, não sát đăng tiền chi khách. Hữu thần châm giới duyên đầu, nhi tình thâm mặc khế, hữu thần hải tang cục hoán, nhi thần vận biến di. Thanh lâu phạm khuyết, đệ vi lai vãng chi tràng, thanh cảnh trần tung, bão lịch nhàn mang chi huống, bi hoan li hợp, thập ngũ niên gian. Tự sự thông chân, trực thị văn trung hữu họa, khán đáo mộng tỉnh đoạn tràng căn duyên vị liễu, cầm chung bạc mệnh oán hận nan tiêu, tuy thần liêu thế viễn, mạc đổ kì nhân, nhi hào đoan huyết sái, chỉ thượng sanh lệ, độc chi giả kim nhân tâm túy, kim nhân hồn tiêu, cảm khái lâm li, hữu bất thắng kì tràng chi dục đoạn dã. Vị chi Đoạn Trường Tân Thanh dã diệc nghi. Dư thường ư mai song chi hạ, duyệt chi nhất biến, thủy nhạ Tố Như tử dụng tâm chi khổ, tự sự chi thần, tả cảnh chi công, đàm tình chi thiết, tự phi nhãn phù lục hợp, tâm quán thiên thu vị tất hữu thử lực dã. Toại hân nhiên vi chi tự.
Thúy Kiều chi khấp Đạm Tiên, Tố Như tử chi truyền Thúy Kiều, tích tuy thù, nhi tâm tắc nhất, hậu chi liên kim nhân, do kim nhân chi liên cổ nhân, tài tình nhị khổng, thành phổ thiên hạ cổ kim tài tử chi thông luy dã. Dư dĩ đạm mặc nhất chương bằng điếu Thúy Kiều ư thiên tải chi hạ, tuy ba nhân hạ lí bất túc dĩ ngưỡng bỉ dao thiên, diệc biểu nhất chủng tài tình sầu trái, dị đại đồng tâm, hạnh đắc vĩ Tố Như tử chi Tân Thanh đồng vi đỗng khốc cổ nhân chi đoạn tràng vân nhĩ.
Thần
Hoàng triều Minh Mệnh Vạn Niên chi Trọng Xuân, thượng hoán
Tiên Phong Mộng Liên Đường chủ nhân, thư vu Hạc giang chi Thán Hoa hiên.
BÀI TỰA CỦA TIÊN PHONG MỘNG LIÊN ĐƯỜNG CHỦ NHÂN
Trong trời đất đã có người tài tình tuyệt thế, tất thế nào cũng có việc khảm kha bất bình. Tài mà không được gặp gỡ, tình mà không được hả hê đó là cái căn nguyên của hai chữ đoạn trường vậy. Thế mà lại có kẻ thương tiếc tài tình, xem thấy việc, trông thấy người, thì còn nhìn thế nào được mà không thở than rền rĩ!
Nghĩa là bậc thánh mới quên được tình, bậc ngu không hiểu tới tình, tình chung chú vào đâu, chính là chung chú vào bọn chúng ta vậy. Cho nên phàm người đã ít tình, tất là không có tài, chỉ nửa lòa nửa sáng, sống chết trong vòng áo mũ, trong cuộc no say, dù có gặp cái cảnh thanh nhã như hoa thơm buổi sáng, trăng tỏ ban đêm, cũng chỉ trơ trơ như cây cỏ, như cá chim vậy!
Còn đến bậc tuyệt thế tài tình, mặt ngọc vẻ hoa, lòng gấm miệng vóc, ngâm thơ liễu nhứ (1), nổi tiếng đài gương, vịnh phú ngô đồng (2), khoe tài án bút, nếu một bậc quán tuyệt thiên thu (3) như thế, lại gặp được bậc chân chính tài nhân, kết duyên tác hợp (4), khi thơ ngâm hoa nở, khi đàn gảy trăng lên, nguồn ái ân trọn nghĩa trăm năm, chuyện phong lưu chép thành một lục, người đương vào cảnh ấy đã không gặp phải nỗi khảm kha bất bình, thì người truyền lại việc ấy còn phải đặt ra truyện Đoạn Trường Tân Thanh làm gì!
Chỉ vì dịp may dễ lỡ, việc tốt thường sai, tiếng hoàn (5) lạnh ngắt, còn trơ bóng trúc lung lay, mặt ngọc vắng tênh, chỉ thấy đào hoa hớn hở (6). Có tài mà không gặp được tài, có tình mà không hả được tình, tài tình đã tuyệt thế, gặp toàn bước khảm kha, há không phải là con Tạo đang tay ách người quá lắm ru? Ấy chính là truyện Đoạn Trường Tân Thanh vì đấy mà làm ra vậy.
Truyện Thúy Kiều chép ở trong lục phong tình, ta không cần bàn làm gì. Lục phong tình cũng đã cũ rồi, Tố Như tử xem truyện, thấy việc lạ, lại thương tiếc đến những nỗi trắc trở của kẻ có tài, bèn đem dịch ra quốc âm, đề là Đoạn Trường Tân Thanh, thành ra cái lục phong tình thì vẫn là cái lục cũ, mà cái tiếng đoạn trường thì lại là cái tiếng mới vậy.
Trong một tập thỉ chung lấy bốn chữ "Tạo vật đố tài" tóm cả một đời Thúy Kiều: khi lai láng tình thơ, người tựa án khen tài châu ngọc; khi nỉ non tiếng nguyệt, khách dưới đèn đắm khúc tiêu tao; khi duyên ưa kim cải, non bể thề bồi; khi đất nổi ba đào, cửa nhà tan tác; khi lầu xanh, khi rừng tía (7), cõi đi về nghĩ cũng chồn chân; khi kinh kệ, khi can qua, mùi từng trải nghĩ càng tê lưỡi. Vui, buồn, tan, hợp, mười mấy năm trời, trong cuốn văn tả ra như hệt, không khác gì một bức tranh vậy.
Xem chỗ giấc mộng đoạn trường tỉnh dậy mà căn duyên vẫn gỡ chưa rồi; khúc đàn bạc mệnh gảy xong, mà oán hận vẫn còn chưa hả, thì dẫu đời xa người khuất, không được mục kích tận nơi, nhưng lời văn tả ra hình như máu chảy ở đầu ngọn bút, nước mắt thắm trên tờ giấy, khiến ai đọc đến cũng phải thấm thía ngậm ngùi, đau đớn như đứt ruột. Thế thì gọi tên là Đoạn Trường Tân Thanh cũng phải.
Ta lúc nhàn đọc hết cả một lượt, mới lấy làm lạ rằng: Tố Như tử dụng tâm đã khổ, tự sự đã khéo tả cảnh đã hệt, đàm tình đã thiết, nếu không phải có con mắt trông thấu cả sáu cõi, tấm lòng nghĩ đã nghìn đời, thì tài nào có cái bút lực ấy. Bèn vui mà viết bài tựa này.
Thúy Kiều khóc Đạm Tiên, Tố Như tử làm truyện Thúy Kiều, việc tuy khác nhau mà lòng thì là một; người đời sau thương người đời nay, người đời nay thương người đời xưa, hai chữ tài tình thật là một cái thông lụy của của bọn tài tử khắp trong gầm trời và suốt cả xưa nay vậy.
Ta lấy một thiên mực nhạt, xa viếng nàng Kiều, tuy lời văn quê kệch, không đủ sánh với bức dao thiên (8), song đủ tỏ ra rằng cái nợ sầu của hai chữ tài tình, tuy khác đời mà chung một dạ. May được nối ở đằng sau quyển Tân Thanh của Tố Như tử, cùng làm một khúc đoạn trường để than khóc người xưa.
Tháng hai, niên hiệu Minh Mệnh, viết ở Thán Hoa hiên đất Hạc giang.
Tiên Phong, Mộng Liên Đường chủ nhân
Nguồn: Truyện Thúy Kiều, Nguyễn Du, Bùi Kỷ & Trần Trọng Kim hiệu đính và chú giải
Nhà xuất bản Tân Việt, bản in lần thứ 8, Saigon, 1968
Chú thích
(1) Tạ Đạo Uẩn 謝道韞 ngâm thơ liễu nhứ (bông tuyết bay). Truyện Kiều: Khen: Tài nhả ngọc phun châu, Nàng Ban ả Tạ cũng đâu thế này.
(2) Mạnh Hạo Nhiên 孟浩然 vịnh cây ngô đồng: Vi vân đạm Hà Hán, Sơ vũ tích ngô đồng 微雲淡河漢, 疏雨滴梧桐 (Tỉnh thí kì kí trường minh 省試騏驥長鳴).
(3) Vượt hơn tất cả xưa nay.
(4) Bởi chữ "thiên tác chi hợp" ở Kinh Thi, ý nói trời xe duyên vợ chồng.
(5) hoàn 環: vòng để đeo trang sức. Ngày xưa, phụ nữ đeo vòng ngọc trên mình, đi đâu đều nghe tiếng vang. Vương Thực Phủ 王實甫: Lan xạ hương nhưng tại, bội hoàn thanh tiệm viễn 蘭麝香仍在, 佩環聲漸遠 (Tây sương kí 西廂記, Đệ nhất bổn, Đệ nhất chiết) Mùi hương lan vẫn còn ở lại, nhưng tiếng vòng ngọc xa dần. Nhượng Tống dịch thơ: Hương lan còn thoảng, tiếng vàng đã xa.
(6) Thôi Hộ 崔護: Nhân diện bất tri hà xứ khứ, Đào hoa y cựu tiếu đông phong 人面不知何處去, 桃花依舊笑東風 (Đề đô thành nam trang 題都城南莊) (Giờ đây) mặt người không biết đã đi đâu, (Chỉ còn) hoa đào, vẫn như trước, cười với gió đông. Truyện Kiều: Trước sau nào thấy bóng người, Hoa đào năm ngoái còn cười gió đông.
(7) rừng tía: do chữ tử trúc lâm 紫竹林, chỗ ở của Phật Quan Âm Bồ Tát. Truyện Kiều: Nàng từ lánh gót vườn hoa, Dường gần rừng tía, dường xa bụi hồng.
(8) dao thiên 瑤篇: chỉ thơ văn rất hay.
Nguyễn Du, Bùi Kỷ & Trần Trọng Kim hiệu đính và chú giải, trang XLV
ed 2020/06/24 v2.0
update 2022/11/11
天地間，有絕世才情
人，亦不能無坎坷不
平事。才而弗獲相遇，
情獲而弗相慰，此斷腸
之所由生也。更有憐惜
才情者，睹其事而觀其
人，能不為之嗚咽乎。
何以之言聖人忘情，下
愚不及情，情之所鍾正
在我輩。故人既寡情，
定是無才，但目矇衣生
瞎，死於冠醉飽之中，
月夕花晨，草木禽魚焉
則已爾。若以絕世才情
之人，玉貌花顏，錦心
繡口，有柳絮吟成添香
奩之色，有桐詩賦就爭
書案之光，一般才情冠
千秋。而獨步者，縱有
眞正才人，興之合作，
花前詩韻，月下琴聲，
諧百年美滿，恩情成一
代風流話，本當之者，
既無坎坷不平之事，傳
之者又安有斷腸新聲哉 。
惟以佳期易誤，好事
多愆，環響不成，而竹
聲空動，桃花依舊而人
面已非。才而弗獲相遇
焉，情而弗獲相慰焉，
以絕世才情之人而值此
坎坷不平之事，不幾於
天之厄人太甚乎。此斷
腸新聲之所為作也。金
重翠翹風情錄中不說也 。
風情之有錄舊矣，鴻
山素如子玩其錄，奇其
事，憐憫其才之不遇，
於是乎譯之以國音，顏
之曰斷腸新聲。錄則舊 ，
而斷腸之聲則新也。
始終結起，大抵以造物
妬才一語。而蓋翠翹一
生，有辰詩情瀟洒，魂
飄坐裡之人，有辰琴韻
悠揚，惱殺燈前之客。
有辰針芥緣投，而情深
默契。有辰海桑局換，
而辰運變移。青樓梵闕 ，
遞為來往之場，清境
塵蹤，飽歷閒芒之況，
悲歡離合，十五年間。
敘事通眞，直是文中有
畫，看到夢醒斷腸根緣
未了，琴終薄命怨恨難
消，雖辰寥世遠，莫睹
其人，而毫端血洒，紙
上生淚，讀之者今人心
醉，今人魂消，感慨淋
漓，有不勝其腸之欲斷
也。謂之斷腸新聲也亦
宜。余嘗於梅窗之暇，
閱之一遍，始訝素如子
用心之苦，敘事之神，
寫景之工，談情之切，
自非眼浮六合，心貫千
秋未必有此力也。遂欣
然為之序。 翠翹之
泣淡仙，素如 子之
傳翠翹，跡雖殊，
而心則一，後之憐今人 ，
猶今人之憐古人，才
情二孔，誠普天下古今
才子之通累也。余以淡
墨一章憑吊翠翹於千載
之下，雖巴人下里不足
以仰比瑤篇，亦表一種
才情愁債，異代同心，
幸得尾素如子之新聲同
為慟哭古人之斷腸云耳 。
辰皇朝明命萬年之仲春，
上浣僊峰夢蓮堂主人，
書于鶴江之嘆花軒。
Thiên địa gian, hữu tuyệt thế tài tình nhân, diệc bất năng vô khảm khả bất bình sự, tài nhi phất hoạch tương ngộ, tình hoạch nhi phất tương úy, thử đoạn tràng chi sở do sanh dã. Cánh hữu liên tích tài tình giả, đổ kì sự nhi quan kì nhân, năng bất vi chi ô ế hồ. Hà dĩ chi ngôn thánh nhân vong tình, hạ ngu bất cập tình, tình chi sở chung chánh tại ngã bối. Cố nhân kí quả tình, định thị vô tài, đãn mục mông y sanh hạt, tử ư quan túy bão chi trung, nguyệt tịch hoa thần, thảo mộc cầm ngư yên tắc dĩ nhĩ. Nhược dĩ tuyệt thế tài tình chi nhân, ngọc mạo hoa nhan, cẩm tâm tú khẩu, hữu liễu nhứ ngâm thành thiêm hương liêm chi sắc, hữu đồng thi phú tựu tranh thư án chi quang, nhất bàn tài tình quán thiên thu, nhi độc bộ giả, túng hữu chân chánh tài nhân, hưng chi hợp tác, hoa tiền thi vận, nguyệt hạ cầm thanh, hài bách niên mĩ mãn, ân tình thành nhất đại phong lưu thoại, bổn đương chi giả, kí vô khảm khả bất bình chi sự, truyền chi giả hựu an hữu Đoạn Trường Tân Thanh tai. Duy dĩ giai kì dị ngộ, hảo sự đa khiên, hoàn hưởng bất thành, nhi trúc thanh không động, đào hoa y cựu nhi nhân diện dĩ phi. Tài nhi phất hoạch tương ngộ yên, tình nhi phất hoạch tương úy yên, dĩ tuyệt thế tài tình chi nhân nhi trị thử khảm khả bất bình chi sự, bất cơ ư thiên chi ách nhân thái thậm hồ. Thử Đoạn Trường Tân Thanh chi sở vi tác dã. Kim Trọng Thúy Kiều phong tình lục trung bất thuyết dã. Phong tình chi hữu lục cựu hĩ, Hồng Sơn Tố Như tử ngoạn kì lục, kì kì sự, liên mẫn kì tài chi bất ngộ, ư thị hồ dịch chi dĩ quốc âm, nhan chi viết Đoạn Trường Tân Thanh, lục tắc cựu, nhi đoạn tràng chi thanh tắc tân dã. Thủy chung kết khởi, đại để dĩ "tạo vật đố tài" nhất ngữ. Nhi cái Thúy Kiều nhất sanh, hữu thần thi tình tiêu sái, hồn phiêu tọa lí chi nhân, hữu thần cầm vận du dương, não sát đăng tiền chi khách. Hữu thần châm giới duyên đầu, nhi tình thâm mặc khế, hữu thần hải tang cục hoán, nhi thần vận biến di. Thanh lâu phạm khuyết, đệ vi lai vãng chi tràng, thanh cảnh trần tung, bão lịch nhàn mang chi huống, bi hoan li hợp, thập ngũ niên gian. Tự sự thông chân, trực thị văn trung hữu họa, khán đáo mộng tỉnh đoạn tràng căn duyên vị liễu, cầm chung bạc mệnh oán hận nan tiêu, tuy thần liêu thế viễn, mạc đổ kì nhân, nhi hào đoan huyết sái, chỉ thượng sanh lệ, độc chi giả kim nhân tâm túy, kim nhân hồn tiêu, cảm khái lâm li, hữu bất thắng kì tràng chi dục đoạn dã. Vị chi Đoạn Trường Tân Thanh dã diệc nghi. Dư thường ư mai song chi hạ, duyệt chi nhất biến, thủy nhạ Tố Như tử dụng tâm chi khổ, tự sự chi thần, tả cảnh chi công, đàm tình chi thiết, tự phi nhãn phù lục hợp, tâm quán thiên thu vị tất hữu thử lực dã. Toại hân nhiên vi chi tự.
Thúy Kiều chi khấp Đạm Tiên, Tố Như tử chi truyền Thúy Kiều, tích tuy thù, nhi tâm tắc nhất, hậu chi liên kim nhân, do kim nhân chi liên cổ nhân, tài tình nhị khổng, thành phổ thiên hạ cổ kim tài tử chi thông luy dã. Dư dĩ đạm mặc nhất chương bằng điếu Thúy Kiều ư thiên tải chi hạ, tuy ba nhân hạ lí bất túc dĩ ngưỡng bỉ dao thiên, diệc biểu nhất chủng tài tình sầu trái, dị đại đồng tâm, hạnh đắc vĩ Tố Như tử chi Tân Thanh đồng vi đỗng khốc cổ nhân chi đoạn tràng vân nhĩ.
Thần
Hoàng triều Minh Mệnh Vạn Niên chi Trọng Xuân, thượng hoán
Tiên Phong Mộng Liên Đường chủ nhân, thư vu Hạc giang chi Thán Hoa hiên.
BÀI TỰA CỦA TIÊN PHONG MỘNG LIÊN ĐƯỜNG CHỦ NHÂN
Trong trời đất đã có người tài tình tuyệt thế, tất thế nào cũng có việc khảm kha bất bình. Tài mà không được gặp gỡ, tình mà không được hả hê đó là cái căn nguyên của hai chữ đoạn trường vậy. Thế mà lại có kẻ thương tiếc tài tình, xem thấy việc, trông thấy người, thì còn nhìn thế nào được mà không thở than rền rĩ!
Nghĩa là bậc thánh mới quên được tình, bậc ngu không hiểu tới tình, tình chung chú vào đâu, chính là chung chú vào bọn chúng ta vậy. Cho nên phàm người đã ít tình, tất là không có tài, chỉ nửa lòa nửa sáng, sống chết trong vòng áo mũ, trong cuộc no say, dù có gặp cái cảnh thanh nhã như hoa thơm buổi sáng, trăng tỏ ban đêm, cũng chỉ trơ trơ như cây cỏ, như cá chim vậy!
Còn đến bậc tuyệt thế tài tình, mặt ngọc vẻ hoa, lòng gấm miệng vóc, ngâm thơ liễu nhứ (1), nổi tiếng đài gương, vịnh phú ngô đồng (2), khoe tài án bút, nếu một bậc quán tuyệt thiên thu (3) như thế, lại gặp được bậc chân chính tài nhân, kết duyên tác hợp (4), khi thơ ngâm hoa nở, khi đàn gảy trăng lên, nguồn ái ân trọn nghĩa trăm năm, chuyện phong lưu chép thành một lục, người đương vào cảnh ấy đã không gặp phải nỗi khảm kha bất bình, thì người truyền lại việc ấy còn phải đặt ra truyện Đoạn Trường Tân Thanh làm gì!
Chỉ vì dịp may dễ lỡ, việc tốt thường sai, tiếng hoàn (5) lạnh ngắt, còn trơ bóng trúc lung lay, mặt ngọc vắng tênh, chỉ thấy đào hoa hớn hở (6). Có tài mà không gặp được tài, có tình mà không hả được tình, tài tình đã tuyệt thế, gặp toàn bước khảm kha, há không phải là con Tạo đang tay ách người quá lắm ru? Ấy chính là truyện Đoạn Trường Tân Thanh vì đấy mà làm ra vậy.
Truyện Thúy Kiều chép ở trong lục phong tình, ta không cần bàn làm gì. Lục phong tình cũng đã cũ rồi, Tố Như tử xem truyện, thấy việc lạ, lại thương tiếc đến những nỗi trắc trở của kẻ có tài, bèn đem dịch ra quốc âm, đề là Đoạn Trường Tân Thanh, thành ra cái lục phong tình thì vẫn là cái lục cũ, mà cái tiếng đoạn trường thì lại là cái tiếng mới vậy.
Trong một tập thỉ chung lấy bốn chữ "Tạo vật đố tài" tóm cả một đời Thúy Kiều: khi lai láng tình thơ, người tựa án khen tài châu ngọc; khi nỉ non tiếng nguyệt, khách dưới đèn đắm khúc tiêu tao; khi duyên ưa kim cải, non bể thề bồi; khi đất nổi ba đào, cửa nhà tan tác; khi lầu xanh, khi rừng tía (7), cõi đi về nghĩ cũng chồn chân; khi kinh kệ, khi can qua, mùi từng trải nghĩ càng tê lưỡi. Vui, buồn, tan, hợp, mười mấy năm trời, trong cuốn văn tả ra như hệt, không khác gì một bức tranh vậy.
Xem chỗ giấc mộng đoạn trường tỉnh dậy mà căn duyên vẫn gỡ chưa rồi; khúc đàn bạc mệnh gảy xong, mà oán hận vẫn còn chưa hả, thì dẫu đời xa người khuất, không được mục kích tận nơi, nhưng lời văn tả ra hình như máu chảy ở đầu ngọn bút, nước mắt thắm trên tờ giấy, khiến ai đọc đến cũng phải thấm thía ngậm ngùi, đau đớn như đứt ruột. Thế thì gọi tên là Đoạn Trường Tân Thanh cũng phải.
Ta lúc nhàn đọc hết cả một lượt, mới lấy làm lạ rằng: Tố Như tử dụng tâm đã khổ, tự sự đã khéo tả cảnh đã hệt, đàm tình đã thiết, nếu không phải có con mắt trông thấu cả sáu cõi, tấm lòng nghĩ đã nghìn đời, thì tài nào có cái bút lực ấy. Bèn vui mà viết bài tựa này.
Thúy Kiều khóc Đạm Tiên, Tố Như tử làm truyện Thúy Kiều, việc tuy khác nhau mà lòng thì là một; người đời sau thương người đời nay, người đời nay thương người đời xưa, hai chữ tài tình thật là một cái thông lụy của của bọn tài tử khắp trong gầm trời và suốt cả xưa nay vậy.
Ta lấy một thiên mực nhạt, xa viếng nàng Kiều, tuy lời văn quê kệch, không đủ sánh với bức dao thiên (8), song đủ tỏ ra rằng cái nợ sầu của hai chữ tài tình, tuy khác đời mà chung một dạ. May được nối ở đằng sau quyển Tân Thanh của Tố Như tử, cùng làm một khúc đoạn trường để than khóc người xưa.
Tháng hai, niên hiệu Minh Mệnh, viết ở Thán Hoa hiên đất Hạc giang.
Tiên Phong, Mộng Liên Đường chủ nhân
Nguồn: Truyện Thúy Kiều, Nguyễn Du, Bùi Kỷ & Trần Trọng Kim hiệu đính và chú giải
Nhà xuất bản Tân Việt, bản in lần thứ 8, Saigon, 1968
Chú thích
(1) Tạ Đạo Uẩn 謝道韞 ngâm thơ liễu nhứ (bông tuyết bay). Truyện Kiều: Khen: Tài nhả ngọc phun châu, Nàng Ban ả Tạ cũng đâu thế này.
(2) Mạnh Hạo Nhiên 孟浩然 vịnh cây ngô đồng: Vi vân đạm Hà Hán, Sơ vũ tích ngô đồng 微雲淡河漢, 疏雨滴梧桐 (Tỉnh thí kì kí trường minh 省試騏驥長鳴).
(3) Vượt hơn tất cả xưa nay.
(4) Bởi chữ "thiên tác chi hợp" ở Kinh Thi, ý nói trời xe duyên vợ chồng.
(5) hoàn 環: vòng để đeo trang sức. Ngày xưa, phụ nữ đeo vòng ngọc trên mình, đi đâu đều nghe tiếng vang. Vương Thực Phủ 王實甫: Lan xạ hương nhưng tại, bội hoàn thanh tiệm viễn 蘭麝香仍在, 佩環聲漸遠 (Tây sương kí 西廂記, Đệ nhất bổn, Đệ nhất chiết) Mùi hương lan vẫn còn ở lại, nhưng tiếng vòng ngọc xa dần. Nhượng Tống dịch thơ: Hương lan còn thoảng, tiếng vàng đã xa.
(6) Thôi Hộ 崔護: Nhân diện bất tri hà xứ khứ, Đào hoa y cựu tiếu đông phong 人面不知何處去, 桃花依舊笑東風 (Đề đô thành nam trang 題都城南莊) (Giờ đây) mặt người không biết đã đi đâu, (Chỉ còn) hoa đào, vẫn như trước, cười với gió đông. Truyện Kiều: Trước sau nào thấy bóng người, Hoa đào năm ngoái còn cười gió đông.
(7) rừng tía: do chữ tử trúc lâm 紫竹林, chỗ ở của Phật Quan Âm Bồ Tát. Truyện Kiều: Nàng từ lánh gót vườn hoa, Dường gần rừng tía, dường xa bụi hồng.
(8) dao thiên 瑤篇: chỉ thơ văn rất hay.
Comments
Post a Comment